Người thầy mẫu mực nhất trong lịch sử Việt Nam: Chu Văn An
Người thầy không chỉ dạy chữ – mà dạy cách làm người.Người thầy không chỉ là quá khứ – mà là tấm gương cho tương lai.
Người thầy không chỉ dạy chữ – mà dạy cách làm người.
Người thầy không chỉ là quá khứ – mà là tấm gương cho tương lai.
Trong lịch sử giáo dục Việt Nam, Chu Văn An là một biểu tượng vượt thời gian. Ông không để lại một trường đại học mang tên mình, cũng không có những công trình đồ sộ về giáo khoa. Nhưng điều ông để lại – là một nền tảng đạo lý và một triết lý giáo dục nhân văn – đủ để nâng đỡ bao thế hệ.
Tại COREfidence, chúng tôi tin rằng: mọi đổi mới bền vững trong giáo dục và phát triển con người đều cần được soi rọi bởi ánh sáng của những bậc hiền triết đi trước. Và dưới đây là 7 bài học từ Thầy Chu Văn An – dành cho những ai mang trong mình sứ mệnh khai sáng, nuôi dưỡng con người toàn diện.
1. Khiêm tốn và tôn trọng là cốt lõi của nhân cách người thầy
Chuyện kể rằng: ông từng cúi chào một cậu bé bán kẹo.
Không phải vì lễ phép đối đáp – mà vì ông kính trọng con người, bất kể thân phận.
Trong thời đại mà địa vị thường quyết định sự tôn trọng, Chu Văn An dạy rằng: kính người là kính mình. Người thầy là gương sáng, không chỉ trong tư tưởng mà còn trong cách ứng xử nhỏ nhất.
Sự khiêm tốn không làm giảm giá trị người dạy – ngược lại, nó tạo ra một bầu không khí tôn trọng và cởi mở trong học đường. Khi người thầy biết cúi đầu trước nhân cách, học trò sẽ biết đứng thẳng với lòng tự trọng.
2. Mọi người đều có quyền được học – không phân biệt xuất thân
Ông dạy con vua, cũng dạy con thường dân.
Ông mở trường tư thục để dạy những ai muốn học – vì học là quyền, không phải đặc ân.
Triết lý “hữu giáo vô loại” của Chu Văn An đi trước thời đại hàng trăm năm. Trong khi các xã hội phong kiến thường đặt rào cản giai cấp trong giáo dục, ông lại nhìn thấy ánh sáng của tri thức nên thuộc về mọi người.
Ngày nay, điều này tương đồng với tư tưởng giáo dục vì sự công bằng: không ai bị bỏ lại phía sau trên hành trình học tập.
3. Học không phải để biết suông – mà để sống, để làm, để phụng sự
“Học là có mắt, hành mới có chân.
Có biết mới có làm, có làm mới biết.”
Đây không chỉ là một lời khuyên – mà là một triết lý hành động. Chu Văn An nhìn thấy mối nguy của việc học nặng lý thuyết, xa rời thực tiễn.
Học để hành – tức là tri thức chỉ có giá trị khi được biến thành hành vi đạo đức, hành động cụ thể, và cống hiến xã hội. Ngày nay, điều này vang vọng trong các mô hình giáo dục khai phóng, STEM, và học thông qua trải nghiệm (experiential learning).
4. Dạy học là một hành vi đạo đức – không chỉ là truyền đạt kiến thức
Chu Văn An không làm “thầy giáo”, ông làm người thầy.
Ông sống theo những gì mình dạy. Và ông dạy bằng những gì mình sống.
Đạo đức nhà giáo với ông không chỉ là giữ lễ, mà là sống mẫu mực. Bốn nguyên tắc của ông – Cùng lý, Chính tâm, Tịch tà, Cự bí – là một hệ giá trị hành động:
Cùng lý: dạy học phải truy đến tận cùng bản chất vấn đề.
Chính tâm: người thầy phải giữ lòng ngay thẳng, không mưu lợi riêng.
Tịch tà: có trách nhiệm lên tiếng trước sai trái, không thỏa hiệp với điều tà.
Cự bí: không trốn tránh khó khăn, phải vững tâm phụng sự cộng đồng.
Ngày nay, trong thời đại AI và siêu tốc phát triển, những giá trị đó càng cần thiết: người thầy phải là người dẫn đường bằng phẩm chất – không chỉ bằng kỹ năng.
5. Trách nhiệm xã hội là phần không thể tách rời của học và dạy
“Thành đạt cho mình là để thành đạt cho người,
Công đức tới dân, ân huệ để lại đời sau.”
Chu Văn An không xem tri thức là công cụ để thăng tiến cá nhân. Với ông, tri thức phải được đưa vào phụng sự – cho nhân quần, cho xã hội, cho tương lai.
Đây là điều giáo dục hiện đại đang nỗ lực khôi phục: học không chỉ để thành công, mà để có ích, để trả ơn xã hội, để nâng người khác lên cùng mình.
6. Kỷ cương – sự nghiêm khắc của tình yêu nghề
Chu Văn An nghiêm khắc không phải để tạo khoảng cách,
mà để học trò hiểu: học là hành trình gian khổ, cần ý chí và rèn luyện.
Nhiều khi, xã hội hiện đại né tránh sự nghiêm khắc vì sợ tổn thương. Nhưng sự nghiêm khắc đúng mực là biểu hiện của tình yêu sâu sắc với nghề, và trách nhiệm với thế hệ học trò.
Một người thầy dễ dãi có thể khiến học trò vui lòng, nhưng một người thầy nghiêm túc sẽ khiến học trò trưởng thành.
7. Lễ nghĩa và truyền thống là nền tảng đạo đức lâu bền
Chu Văn An dạy rằng: học để thành người.
Mà “người” ở đây – là người có lễ nghĩa, đạo đức, lòng yêu nước và trách nhiệm cộng đồng.
Ông không truyền thụ tri thức rỗng – mà dạy sống có lý tưởng, có nghĩa tình, có căn cội. Trong thời đại số hoá, khi người ta dễ “quên gốc”, những bài học về lòng trung hậu, nhân nghĩa, và yêu nước thầm lặng của ông vẫn là nền tảng để hình thành một công dân toàn cầu có bản sắc.
Lời kết từ COREfidence
Giáo dục không bắt đầu từ trường lớp, mà bắt đầu từ trái tim người thầy.
Giáo dục không kết thúc ở một tấm bằng, mà mở ra con đường sống đúng – sống đẹp – sống có ích.
Chu Văn An không phải là một nhân vật của dĩ vãng.
Ông là một biểu tượng tinh thần sống động cho mọi nhà giáo, mọi học trò, và cho bất kỳ ai tin rằng: đổi mới sâu sắc nhất trong giáo dục – chính là trở về với giá trị cốt lõi của con người.