Phụ nữ là "phái yếu"? Lịch sử nói gì về điều này?
"Không có cái câu chữ nào trong truyền thống Việt Nam nói rằng phụ nữ là phái yếu hết á. Cái đó em học từ phương tây học mót học tầm bậy tầm bạ đó." - TS. Bùi Trân Phượng
Sau hàng trăm năm đấu tranh vì quyền của phụ nữ - “feminism”, thì ngày nay, phụ nữ trên thế giới đã tiệm cận đạt được sự bình đẳng, có được những quyền hạn và nghĩa vụ xứng đáng mình được nhận. Nói là “tiệm cận” bởi lẽ, sự bình đẳng giữa nam và nữ, sự đấu tranh vì nữ quyền vẫn chưa triệt để. Một trong số đó có thể kể đến là tư tưởng “trọng nam khinh nữ, nam tô nữ ti” còn tồn tại trong một số nền văn hoá như Trung Quốc hay Việt Nam.
Hiện nay, các cuộc tranh luận về giới, về nữ quyền vẫn luôn là một đề tài "hot" khắp mạng xã hội. Lướt mạng xã hội, không ít lần ta bắt gặp những cụm từ “nữ quyền”, “tính nữ/nữ tính” được đem ra côn luận và tranh luận. Thậm chí những quan điểm như phụ nữ là phái yếu”, hay bản thân phụ nữ sinh ra là yếu kém hơn đàn ông, không thể làm việc lớn,... vẫn là một khuôn khổ bị áp đặt lên phụ nữ bởi xã hội nói chung và một vài thành phần cổ hủ nói riêng.
Trong số podcast “Tự tin làm người, được không?” một câu trả lời sắc bén của TS. Bùi Trân Phượng đã khiến không ít người phải "đứng hình". Khi được hỏi phụ nữ có phải là "phái yếu" không, cô đáp lại với một câu phản vấn đầy thách thức: "Ai nói với em chuyện đó?" Rồi cô khẳng định rằng trong suốt chiều dài lịch sử Việt Nam, chưa bao giờ có khái niệm "phái yếu" - một cụm từ mà chúng ta tưởng "bản địa" nhưng hoá ra lại là... “hàng nhập khẩu” từ phương Tây.
Link full số podcast 👉 “Tự tin làm người, được không?” | TS. Bùi Trân Phượng
"Đảm đang" - Khi nữ tính có nghĩa là "gánh vác"
Thử nghĩ xem: có bao nhiêu ngôn ngữ trên thế giới mà tính từ mô tả phụ nữ lại có nghĩa gốc là "gánh vác trách nhiệm"? TS. Bùi Trân Phượng tiết lộ một điều thú vị: từ "đảm đang" trong tiếng Việt, khi được cô dịch sang tiếng Pháp cho bạn bè nước ngoài, đã khiến họ ngạc nhiên.
"Có dân tộc nào trên thế giới mà nữ tính có nghĩa là gánh lấy trách nhiệm không?" - cô hỏi, rồi tự trả lời: "Tôi chưa tìm thấy." Từ "đảm đang" với nghĩa từ nguyên là "gánh vác" không chỉ phản ánh vai trò thực tế của phụ nữ Việt Nam trong lịch sử mà còn thể hiện cách xã hội nhìn nhận và ghi nhận sự đóng góp của họ.
Từ Âu Cơ đến Hai Bà Trưng: Biểu tượng sức mạnh, không phải sự yếu đuối
Nhìn lại từ nguồn gốc, thần thoại Việt Nam bắt đầu với hình ảnh cô Âu Cơ - người mẹ dẫn dắt các con "đi mở nước và dạy dân dựng làng". Không phải hình ảnh người phụ nữ co cụm trong bóng tối, mà là người tiên phong, khai sáng.
Đến thế kỷ I, Hai Bà Trưng với cuộc khởi nghĩa nổi tiếng đã chứng minh điều gì? Trưng Trắc và Trưng Nhị không chỉ lãnh đạo quân đội mà còn "giải phóng được 65 huyện thành" và lập ra một quốc gia với Trưng Trắc tự phong là Nữ vương. Đặc biệt, theo sử liệu Trung Quốc, trong đội quân của Hai Bà Trưng có "nhiều tướng lĩnh là phụ nữ" - điều hiếm thấy trong lịch sử thế giới cổ đại.
Bà Triệu thế kỷ III với tuyên bố nổi tiếng: "Tôi muốn cưỡi cơn gió mạnh, đạp luồng sóng dữ, chém cá kình ở biển Đông, lấy lại giang sơn" - đây có phải là lời của một "phái yếu"?
"Ruộng sâu trâu nái không bằng con gái đầu lòng"
Điều thú vị là trong khi nhiều nền văn hóa trọng nam khinh nữ, văn hóa Việt Nam lại có câu: "Ruộng sâu trâu nái không bằng con gái đầu lòng". Tại sao lại như vậy? Bởi vì trong xã hội nông nghiệp lúa nước, phụ nữ không bao giờ bị "gạt ra ngoài sản xuất". TS. Bùi Trân Phượng giải thích: "Khi người phụ nữ tham gia sản xuất ra cái ăn thì người đó không thể bị coi như không có được."
Thậm chí, trong quyền lực gia đình, có câu: "Lệnh ông không bằng cồng bà" - phản ánh vai trò quyết định của phụ nữ trong các vấn đề quan trọng.
Bẫy của "tiếp thu văn hóa ngoại lai"
Vậy khái niệm "phái yếu" đến từ đâu? TS. Bùi Trân Phượng chỉ ra rằng đó là hệ quả của việc tiếp thu "hời hợt, giản đơn" văn hóa phương Tây. Trong khi văn hóa phương Tây có lịch sử dài kỳ thị phụ nữ (từ thời Hy Lạp cổ đại cho rằng phụ nữ là "nam giới bị khuyết tật" đến thời Trung cổ coi phụ nữ là "cửa ngõ của quỷ dữ"), thì văn hóa Việt Nam lại có truyền thống hoàn toàn khác.
Điều này không có nghĩa là phụ nữ Việt Nam không chịu áp lực. Ảnh hưởng của Nho giáo với "tam tòng tứ đức" đã tạo ra những ràng buộc thực sự. Nhưng như TS. Bùi Trân Phượng nhấn mạnh: "Nhưng mặt khác nó vẫn có cái sự mạnh mẽ kia, cái sự chủ động kia" - hai yếu tố này đan xen tạo nên sự phức tạp của vai trò phụ nữ trong lịch sử Việt Nam.
Khi "yếu" trở thành sự tự giới hạn
Nguy hiểm hơn cả, khi thế hệ trẻ hôm nay "nhập khẩu" khái niệm "phái yếu" mà không hiểu nguồn gốc của nó, chúng ta có thể đang tự giới hạn bản thân. Một nghiên cứu gần đây cho thấy ngay cả những phụ nữ thành công nhất hiện nay vẫn thường nói về bản thân với những từ ngữ "khiêm nhường" hơn nam giới.
Nhưng nếu nhìn vào những người phụ nữ đảm đang thời hiện đại - từ những người phụ nữ bốc vác ở chợ Đồng Xuân, đến các nữ doanh nhân hàng đầu, chúng ta thấy truyền thống "đảm đang" vẫn tiếp tục. Họ không yếu đuối, thậm chí họ còn đang mang trên mình rất nhiều trọng trách quan trọng về kinh tế, văn hoá, xã hội mà xã hội giao phó.
Tái định nghĩa sức mạnh nữ tính
Có lẽ đã đến lúc chúng ta ngừng dùng khái niệm "phái yếu" - một từ không hề có trong DNA văn hóa Việt Nam. Thay vào đó, hãy nhớ lại truyền thống "đảm đang" với nghĩa gốc của nó: khả năng gánh vác, chủ động và làm chủ cuộc sống.
Như TS. Bùi Trân Phượng kết luận: "Phụ nữ Việt Nam chịu cực giỏi. Chịu cực giỏi thì làm sao là phái yếu được. Yếu làm sao mà chịu cực" - một câu nói đơn giản nhưng đủ để thay đổi cách chúng ta nhìn về sức mạnh của phụ nữ Việt Nam. Bởi trong lịch sử dài 4000 năm, những gì chúng ta thấy không phải là sự yếu đuối, mà là sức mạnh kiên cường được thể hiện qua từng thế hệ, từng hoàn cảnh, từng thách thức khác nhau.
Phụ nữ không là "phái yếu". Phụ nữ “đảm đang", phụ nữ hiện đại thì lại càng đảm đang, mạnh mẽ, tự do, tự chủ, và không có giới hạn nào kìm hãm họ phát triển, hoàn thiện và cống hiến. Chính những điều ấy làm nên vẻ đẹp và sức mạnh của người phụ nữ.